Beste Philip,
Ik heb jouw opiniestuk in Knack, 38ste jaargang, nr. 21, met groeiende aandacht gelezen.Veel maten is een aansprekelijke titel, multi-interpreteerbaar: maten zijn mijn vrienden, of op zijn minst mijn kameraden (we hebben dezelfde belangen, zitten in hetzelfde schuitje), maar we worden gemeten en gewogen met twee maten en twee gewichten.
In november 2002 kon ik genieten van je debuutbundel Niets met jou (als het openingsnummer in de Sandwichreeks onder redactie van Gerrit Komrij). Gesterkt door een nominatie voor de Vlaamse Debuutprijs besloot je voor je tweede gedichtenbundel een stimuleringsbeurs aan te vragen bij het Vlaams Fonds voor de Letteren. (Een stimuleringsbeurs is een werkbeurs, voorbehouden aan auteurs die maar één literair werk hebben uitgebracht, lezer.) Het VFL besloot je echter "neer te sabelen in plaats van aan te moedigen" en weigerde de beurs. Bovendien was het beoordelingsverslag "vernietigend".
Ja, Philip, "iedereen in het literaire wereldje weet dat de toekenning van subsidies aan Vlaamse schrijvers geheel subjectief gebeurt." Inderdaad, Philip, "het VFL bestaat uit zelfverklaarde literatuurpausen." Waarom de portemonnee nu eens openklapt en dan weer op de knip blijft, is ook voor mij onduidelijk. Ik ben het roerend met je eens dat het "een hemeltergende discriminatie is".
Zou het niet beter zijn gewoon een Voorstel tot herschrijven van het decreet van 30 maart 1999 houdende de oprichting van een Vlaams Fonds voor de Letteren te laten indienen?
Art. 5 van Hoofdstuk II. De oprichting van een VFL zegt dat “Het VFL tot doel heeft de Nederlandstalige letteren … in de brede zin van het woord te ondersteunen en de sociaal-economische positie van auteurs … te verbeteren.”
Onder andere door de toekenning van subsidies? Ja, natuurlijk. Maar welke is de positie van de auteur als het decreet stelt
- dat productiesubsidies alleen door uitgevers kunnen worden aangevraagd en verkregen,
- dat stimuleringsbeurzen niet kunnen worden toegekend voor uitgaven “in eigen beheer”?
Voor een gezond letterenbeleid staat het subsidie-instrument centraal. Maar er zijn voorwaarden: het VFL mag zich niet lenen tot het ondersteunen van enkel erkende uitgeverijen door het toekennen van welke subsidievorm ook. Zo verleggen zij het accent van de auteur (die hulpbehoevend is) naar de uitgeverij (die handel drijft en winst op het oog heeft). Niet de uitgever (tenzij die dezelfde persoon als de auteur) moet worden ondersteund maar de individuele auteur (waar en hoe hij ook uitgeeft, indien het professioneel gebeurt). Alleen het criterium “kwaliteit” is de objectieve norm!
Eén criterium zou moeten gelden: “Indien u een boek schrijft of wilt schrijven (poëzie, roman, essay, biografie), dan kunt u in aanmerking komen voor subsidie van het VFL.”
Voorwaarden:
- toegankelijk voor een breed publiek en geschreven in de Nederlandse taal;
- gepubliceerd in boekvorm;
- verkrijgbaar in de boekhandel (de wijze waarop is niet relevant);
- in een redelijke oplage.
Als auteur hebben wij recht op subsidie. Indien het nieuwe decreet zou stellen dat het de auteur is die moet worden ondersteund en niet de uitgever, dan pas zou de decreetgever zich een aureool van rechtvaardigheid kunnen opeisen.
Natuurlijk moet het decreet ook de uitgever helpen, zoals de overheid andere bedrijven in nood helpt. Niemand zal dit betwisten.
Mijn punt is echter: niet uitsluitend en met het accent op de auteur!
De vraag luidt niet: “Is het echt wel de taak van de overheid om schrijvend Vlaanderen financieel te helpen?” Natuurlijk, maar: “Moet de hulpbehoevende auteur niet eerst en méér worden geholpen?” en “Is deze hulp niet groter of kleiner naargelang van zijn hulpbehoevendheid?” In deze vraagstelling zit terecht een vingerwijzing naar de grote bedragen voor “grote” auteurs, de kleine bedragen (indien ze bij een erkende uitgever onderdak vonden) voor de “kleine” auteurs en de non-subsidiëring voor de auteurs die geen uitgeverij vonden en toch aan de kwaliteitseis voldoen.
Literatuur beoordelen is geen sinecure. Heeft het niet alles met smaak te maken? Wie is een goede auteur? Wat is goede literatuur? Het grote probleem blijft dat 90% van de auteurs zich in een grijze zone bevinden. Hoe verklaar je anders dat auteurs na hun dood worden opgehemeld, die tijdens hun leven aan het kruis werden genageld of niet eens aan de bak kwamen (bij het VFL)?
Dit is het gehele probleem in een notendop, Philip! De overheid heeft de dekselse plicht de auteurs te promoten. Wat als er helemaal geen boeken meer verschijnen en de cultuur, zoals de dino’s vroeger, spoorloos verdwijnt? Wat is het resultaat van deze foute subsidiëringpolitiek? Auteurs zoeken ijverig (en soms vergeefs) naar media-impact en sponsoring, nemen ijverig deel aan wedstrijden, creëren een eigen uitgeverij, storten zich vol overgave op het nieuwe fenomeen “print-on-demand”, stampen e-zines uit de grond, prostitueren zich. Zij blijven echter gefrustreerd toekijken hoe de grote uitgevers, met in hun zog de grote auteurs, de VFL-koe leegmelken.
Deze toestanden hebben niets met “kwaliteit” te maken of met “gebrek aan kwaliteit”. Literatuur moet zich niet verstoppen achter intellectueel struikgewas. Af en toe moet er grondig worden gesnoeid, maar zoals de subsidiëring nu werkt, hebben de “kleine” auteurs zelfs geen recht op een snoeibeurt. Zij worden niet au sérieux genomen door de overheid, hun kwaliteit wordt niet eens gemeten, hun groeiproces wordt niet eens begeleid.
Inderdaad, Philip, het VFL bestaat voor 95% uit professoren en assistenten van professoren en hun vrienden. Kun je van deze mensen een redelijkheidsprincipe verwachten? Of zijn ze geneigd aan elitevorming te doen? Of hebben ze geen voeling met de “werkvloer”? Auteurs moet je in het VFL zoeken met een vergrootglas.
Dezelfde problematiek stel je vast in de subsidiëring van tijdschriften. Sedert 1989 zijn er een kleine 20 verdwenen. Als gevolg van het subsidiebeleid van het VFL, waarbij vooral andere belangen speelden dan zuiver literaire en kwalitatieve. Tijdschriften hadden “geen profiel, te weinig kwaliteit, geen schrijvers genoeg uit de eerste linie”.
“Schrijvers uit de eerste linie”? Wie zijn dat? Ja, die!
Een randbemerking is hier wel op zijn plaats. De tijdschriften zijn blijkbaar geen ladder meer om hoger te komen in het wereldje van de literatuur. Met andere woorden: ze zijn geen onontbeerlijke schakel meer in de ketting van het literaire bedrijf. Het probleem is echter dat de literaire tijdschriften niet meer worden gelezen. (Lees: nog minder worden gelezen dan vroeger!) En wie zijn weer de dupe? De “kleine” auteurs, de “kleine” uitgeverijen. Kranten hebben in hun bijlagen deze taak overgenomen? Larie, wie komen er aan bod, denk je? Gelukkig zijn er nog redacteuren voor wie tijdschriften maken een ziekte is, een obsessie.Wat is het VFL van plan? Bibliotheken overtuigen van de noodzaak om een abonnement te nemen (en nu komt het) op de door het VFL gesubsidieerde literaire tijdschriften.
Ik kan het probleem niet oplossen. Wie kan het beter dan de auteur zelf, de uitgever, de redacteurs, de overheid, de adviseurs, bij elkaar in een aantal rondetafelgesprekken?
Op 22 mei was er overleg tussen de Vlaamse Auteursverenigibg en het Vlaams Fonds voor de Letteren over dit onwelriekend potje. Ging het deksel eraf of bleef het erop, Philip?
Thierry Deleu
Geen opmerkingen:
Een reactie posten