KAN SNEEUW KUNST ZIJN?

SNEEUW IS ROMANTISCH, DAT IS ZEKER?

ALTIJD?

Herinner jij je ook de ongerepte sneeuw van je kinderjaren? De sneeuwvlokken? De poedersneeuw, de sneeuwkristallen, het sneeuwwater, het sneeuwslijk? Is er iets witter dan sneeuw? Is er iets leuker om te zien dan een sneeuwtapijt? Sneeuw was in onze kindertijd een zegen Gods of ook een troost in bange dagen voor mensen die veel zwarte sneeuw zagen vliegen. Natuurlijk geeft sneeuw op slik ijs dun of dik. Slik is aangeslibde, nog vochtige grond. Een tante uit Poperinge zei altijd: “Sneeuw in de kerstnacht geeft een goede hopoogst!” Moeder hield het bij: “Veel sneeuw, veel brood.” Weet jij wat ze hiermee bedoelde? Ik denk dat een sneeuwjaar een goed jaar is. Zegt men niet: “December koud en wel besneeuwd, zo maak maar grote schuren gereed”?

Met sneeuwballen gooien, wat een pret, wat een zachte agressie. Je deed er (bijna) niemand kwaad mee en toch mochten wij op de speelplaats geen sneeuwballen gooien. ’t Was te gevaarlijk. Je kon zo’n harde bal in je oog krijgen of zo’n sneeuwbal kon een wapen zijn in de handen van een pester. Dus liever niet. Ik bekeek die veldslagen altijd op veilige afstand. Hoogstens gierde ik even mee bij een voltreffer of geraakte ik opgewonden door de uitbundigheid van mijn maatjes. Ik was geen haantje de voorste, of beter: toen nog niet.

Wie zegt dat sneeuw geen kunst is?

Met een oude hoed op het hoofd, een warme sjaal om de hals en een pijp in de mond bewaakt de sneeuwman haast elke winter je tuin. Je hebt een beeld gemaakt! Ook échte kunstenaars “spelen” graag met sneeuw en ijs. De beelden van sneeuw en ijs overal in Vlaanderen, onder andere in Brugge zijn reusachtig. Tientallen kunstenaars werken eraan mee. Er komen sneeuwkanonnen, kettingzagen, bijlen, hamers en beitels aan te pas. Sneeuwkunst waarvoor een groot publiek warm loopt! Mensen komen graag kijken naar het blauwe ijs. Blauw? Ja, de kleur hangt af van de temperatuur en de druk waarbij het water bevriest. Zit er veel lucht in het ijs, dan kleurt het wit, zit er minder dan 20% lucht in het ijs, dan kleurt het schitterend blauw. En opgelet, lezer, valt er deze winter genoeg sneeuw, dan kun je in je tuin een kleine iglo bouwen. Op voorwaarde dat je héél handig bent, anders ga je best eens kijken naar de ijsfestivals. Brugge, maar ook in Antwerpen en Eindhoven over de grens.

Natuurlijk, zonder sneeuw geen sneeuwkunstwerken. Maar daar hebben die slimme artiesten (commercieel zijn ze wel) iets op gevonden: ze hebben de sneeuw gewoon zelf gemaakt! Ze malen schilferijs fijn tot het net poedersneeuw is. Een sneeuwkanon blaast de sneeuw de grote tuin in en ze kunnen beginnen. Die sneeuwkunstenaars komen van overal, van IJsland, Canada, Estland, Rusland, Finland, de V.S., Frankrijk, ook Belgen werken mee. Ze werken dagen of zelfs weken aan één beeld.

Ik hoor het jou al vragen: “Smelt de sneeuw niet vlug, té vlug?” Een terechte vraag, in Vlaanderen blijft de temperatuur zelden lang onder 0. De sneeuw- en ijsbeelden zouden al smelten voor de kunstenaars ze helemaal hadden afgewerkt. Daarom worden de beelden in gigantische thermische tenten opgesteld. Het zijn net reusachtige diepvriezers. Grote installaties houden alles ijskoud, ongeveer - 100C. Snappie?

Ook dichters en schrijvers worden geïnspireerd door de sneeuw. Hieronder lees je een gedicht van Gerrit Achterberg, niet de eerste de beste woordkunstenaar. Het gedicht draagt als titel (hoe kon je het raden!): “Sneeuw”.

In deze sneeuw ben ik een tekening.

Een plaat, waarop ik langzaam levend ben.

Er is geen onderscheid tussen de boom en mij

dan dat ik hier en daar bewegend ben.

Verzonken in het eindeloze wit,

dat om mij ligt geopend, ben ik dit.

Bevangen door dezelfde zuiverheid,

waar in de verte ook een kraai op zit.

Mooi hé. Welke dichter heeft niet één gedicht geschreven over de sneeuw? Dit is normaal. Als kinderen hebben wij veel sneeuwplezier beleefd en later hebben we er ook de romantiek én de esthetiek van kunnen proeven. Vooral in de poëzie van Miriam van Hee (°1962), een van mijn favoriete dichteressen, is “sneeuw” een terugkerend thema. In een gesprek (december 1988) zegt zij hierover: “Sneeuw is tot mijn taal gaan behoren en in vele functies: als geborgenheid, maar ook als stilstand. Door sneeuw word je weggenomen uit de loop der dingen, uit het verder gaan van alles. Sneeuw heeft tegelijk verstening en geborgenheid.” Ik zou het niet beter kunnen zeggen.

Bovendien biedt de kerstperiode ons de kans om iets met sneeuw te doen. Ook in de Westhoek en aan de Westkust vind je “hardwerkende Vlamingen” die origineel uit de winterhoek komen. Ik denk aan de kerstmarkten, de kerststalletjes, de ijspistes, het Sylvestervuurwerk op het strand, de ijssculpturen, de concerten. Ook de handelaars doen hun best om je in een aangename sfeer te laten shoppen. De gemeenten leveren elk jaar extra inspanningen om tijdens deze periode een feeërieke sfeer te scheppen. Wandelmuziekjes, onder het schijnsel van de lichtjes, tussen het groen van de verlichte sparren.

Herinner je nog die glazen bollen die je flink dooreen moest schudden en dan zag je de sneeuw neervallen op een winterslandschapje, met een chaletje, een molentje? Ik kom op de juiste naam niet meer, maar je weet wel, lezer, wat ik bedoel. Je kunt die hebbedingetjes nu nog kopen, maar onze kinderen hebben er minder belangstelling voor. Zij kiezen voor elektronische flitsertjes en bib-bibgeluidjes. En waarom niet?

Kerst wordt gevierd om de geboorte van Jezus te herdenken. Maar heb jij aan de kerststalletjes in je jeugd en aan deze van nu ooit kerstballen zien hangen? Neen dus. Hoe komen wij dan aan die ballen?

Blinkende voorwerpen bezitten vanouds in het volksgeloof een onheil afwerende kracht. Heksen zijn bang voor hun eigen spiegelbeeld en dat geldt zeker, wanneer dat beeld nog extra verwrongen wordt door een bolronde bal van zilverglas. In de 18^de eeuw werden in Engeland glazen ballen voor de ramen opgehangen om vervloeking, boze geesten en ongeluk af te weren.

Het doel van het ophangen van deze ballen is een voorbijgaande boze geest die een gevaar betekent voor de harmonie in het gezin af te leiden. Als een boze geest de bal aanraakt, wordt hij geabsorbeerd en raakt gevangen in de bal.

De kerstballen hebben dus te maken met het afwenden van onheil en het aantrekken van voorspoed en geluk.

Kerstballen en kerstbomen hebben niet veel te maken met het verhaal van Jezus: het zijn heidense attributen!

De kerstboom was er al voor dat Jezus geboren was… Het gebruik van de kerstboom met pakjes was al meer den 1000 jaar voor Christus in gebruik bij de heidense godsdiensten. De boom is een veel gebruikt symbool. Je moet maar denken aan de bosnimfen uit sprookjes of de kabouters die in paddenstoelen en bomen wonen. De meeste lezers zullen het gebruik kennen om geluk “af te kloppen” op hout. Hout aanraken of op hout kloppen, is al eeuwen een occult gebruik om geluk te onttrekken aan bomen of boomgeesten.

Het heeft toch tot de 17^de eeuw geduurd voor de dennenboom algemeen geaccepteerd werd als kerstboom. De paus was toen niet erg ingenomen met dit heidense gebruik!

Er zijn twee soorten van kerstballen. De ene soort is van transparant glas en er zijn ook ballen die gemaakt zijn van glas maar voorzien van een reflecterende laag in verschillende kleuren. Ook deze ballen bestaan al lang, vooral de transparante soort dateert van meer dan 300 jaar geleden. Toen waren ze bekend onder de naam “heksenbal”.

Wist je dat appels kerstballen werden? In de 11^de eeuw gaven troubadours voorstellingen op het kerkplein. Een boom (meestal de takken van een appelboom) versierd met rode appels symboliseerde de boom van het paradijs. Pas veel later werd de appelboom vervangen door de spar en de appels door kerstballen.

Wist je dat appeltjes ook een teken van vruchtbaarheid waren, dat wegens de breekbaarheid de glazen kerstbal werd vervangen door ballen van kunststof, dat de ballen andere vormen kregen, zoals Kerstmannetjes, beertjes, huisjes, klokjes, trompetjes?

Nu weet je precies waarom met kerst een kerstboom met kerstballen in huis staat. De Kerk heeft gretig gebruik gemaakt van deze heidense rituelen om zich populair te maken bij de mensen. Het Feest van het Licht (heidens) werd het feest van de Vrede (Kerstmis). Ook de kerstman werd ingepakt en soms vereenzelvigd met sinterklaas. Al deze figuren, (kerst)bomen en (kerst)ballen werden ook “goud” voor de commercie!

Dat je er geen (kerst)bal van weet, geldt niet meer voor jou, lezer. Je weet er nu wel de (kerst)ballen van! Je slaat niet langer de (kerst)bal mis. En zo hoort het!

Thierry Deleu