De leugen regeert de wereld

Al jaren loop ik met het idee een essay te schrijven over de leugen, of beter: hoe de leugen overheerst, hoe de leugen de wereld regeert, hoe met andere woorden de waarheid permanent in de verdrukking komt. Bij het schrijven van het essay Schoon volk in de hemel? had ik gezworen dat het mijn laatste boek zou zijn (uitgave voorzien voor 2012). Word ik niet te oud om mij nog “halsoverkop” te verdiepen in de roerselen van de menselijke geest? Wordt het niet stilaan tijd dat ik het korte stukje leven dat mij nog rest invul met (nog meer) op reis gaan en (veel meer) lezen? Op die twee vragen antwoordt mijn lief vrouwtje volmondig: “Ja!” Dit doet zij echter al heel “ons” leven: enerzijds stimuleert zij mijn creativiteit en anderzijds tempert zij mijn verstikkende gedrevenheid.

Ik kan het echter niet van mij af zetten: ik moet mijn medemens de ogen openen voor zoveel leugen en roddel, voor zoveel geschiedenisvervalsing, voor dat verzonnen verleden. Eerst dacht ik aan een essay, maar nu heb ik definitief geopteerd voor een artikel. De schrijfdrift blijft groot, maar ik voel de krampen in mijn vingers (ik bedoel: de druk in mijn vingertoppen en de pijn van mijn muistendinitis).

’t Kan mij geen zier schelen, ik ga er voor, - zij het nu met korte ademstoten, - ik wil de slechtzienden met hun neus op de feiten drukken en de slechthorenden aanmoedigen om beter te luisteren.

1.
Vooral de “ontdekking” van de Gentse archeologieprofessor Hugo Thoen heeft mij over de brug gehaald. Ik doe het! In “Het Laatste Nieuws” van 21 februari 2006 las ik de veelzeggende krantentitel: “Julius Caesar is nooit in onze streek geweest”. Met andere woorden: de Belgen verdienen de titel van dappersten onder de Galliërs niet. Want Julius Caesar, de Romein die ons in zijn boek De Gallische Oorlogen zo fijn omschreef, kon dat helemaal niet weten. Hij zette namelijk nooit één voet in onze streek. Hebben we ons dan met een bang hart aan de Romeinen overgegeven? “De verovering van Gallië is véél vredelievender gebeurd dan Caesar schrijft,” zegt de professor. “Via onderhandelingen.” 25 jaar lang woelde de archeoloog de Belgische grond om, op zoek naar resten van “de grote legerkampen” van Caesar. Zonder succes.

Duizenden leerlingen van de Latijnse laten elk jaar bloed, zweet en tranen op de vertaling van De Bello Gallico van Julius Caesar. En nu blijken grote delen rechtstreeks uit de “fabeltjeskrant” te komen. Caesar beschrijft trots hoe hij tussen 57 en 51 voor Christus de tegenspartelende Gallische volkeren één voor één veroverde met een massale troepenmacht. Maar tot op heden vond de professor geen archeologische sporen terug van die Romeinse legerkampen met afvalputten, grachten en potscherven.

Caesar was een politicus en wilde in Rome een goede beurt maken. Bovendien had hij de hoge functie van proconsul en reed nooit zonder militaire bescherming uit. Ja, ook Ambiorix, de aanvoerder van de Eburonen, heeft hij verzonnen. Buiten Caesar heeft niemand ooit over hem geschreven. Caesar zelf is ook nooit in de omgeving van Tongeren geraakt. Van één ding zijn we zeker: de benaming “Belg” komt van hem. Dat was “iemand die zich gemakkelijk kwaad maakte”.

2.
“De leugen regeert” is ook een uitspraak van de Nederlandse koningin Beatrix. Ze karakteriseerde in november 1999 in een gesprek met het “Genootschap van Hoofdredacteurs” van de belangrijkste Nederlandse media met deze woorden wat ze dacht over de kwaliteit van de Nederlandse journalistiek. Sinds september 2000 gebruikt de omroepzender VARA het citaat als titel voor een televisieprogramma waarin journalistieke uitglijders onder de loep genomen worden. Dit zou in Vlaanderen ook best mogen bestaan, hetzij in de vorm van een TV-programma, hetzij als website.

Wijst de Nederlandse koningin hier op de tendens naar mis- en desinformatie in de media? Of heeft ze het over de angst en krampachtigheid die er heerst in het algemeen en in de media in het bijzonder?

Een TV-programma waarin de kijker simpele vragen kan stellen over het hoe en waarom van bepaalde zaken die hij/zij vernomen of achterhaald heeft en die hij/zij behalve gecontroleerd/bevestigd ook nog toegelicht wil krijgen.

“De leugen regeert,”zei Beatrix en het Nederlandse joumaille schoot onmiddellijk in de verdediging en vanuit de heup terug: “Losse flodder... dit is niet bepaald een diepgaande analyse” (NVJ voorzitter R. Abram); “Mijn eerste reactie was: wat is de koningin op dit punt buitengewoon slecht geinformeerd” (J. de Berg, hoofdredacteur “Trouw”); “Ik vind het buitengewoon zorgelijk als de koningin echt zou vinden dat de leugen regeert in de media” (H. Laroes, adjunct-hoofdredacteur NOS Journaal); “De opleidingen voor de journalistiek zijn sterk verbeterd” (Volkskranthoofdredacteur P. Broertjes). Broertjes betreurt het bovendien dat de koningin geen onderscheid maakt tussen de serieuze pers en de roddelpers.

Maar als we er van uit gaan dat, wie halve waarheden vertelt, liegt, dan heeft Beatrix toch gewoon gelijk? De media vertellen immers halve waarheden als ze hoofdzakelijk over de slechte kanten van het nieuws berichten. Voor de pers is het glas half leeg in plaats van half vol; ze bericht meer over het vallen dan over het opstaan van mensen. De pers richt echter het overgrote deel van haar aandacht op het doorvertellen van de mislukkingen, de ongelukken, de rampen, de crisissen en de fouten. Als dat niet als roddelen mag worden aangemerkt, wat dan wel? En dus liegt en roddelt zelfs de “serieuze” pers.

Hoe kunnen de media ontkennen, dat de leugen regeert, als de cijfers uitwijzen dat er geen toename, maar een afname van misdaad en geweld is, terwijl de meeste Vlamingen door de berichtgeving in de pers zijn gaan geloven, dat het tegendeel het geval is?

Elke misser, misdaad, fout, blunder, crisis, ongeluk, ramp is blijkbaar wel nieuws om in een TV-journaal uit te zenden, of in de krant te zetten, dag in, dag uit. Waarom bv. is elke moeizame stap in het genezingsproces van mensen, die beschadigd, arm, invalide of gek zijn geworden van al die “missers”, ook geen nieuws? Waarom vertrekken de meeste journalisten nadàt het geweld is geëindigd en zodra mensen proberen om hun wonden te likken en hun leven weer op te nemen? Waarom is Zuid-Afrika nu veel minder in het nieuws dan in de tijd waarin geweld en vernietiging, moord en doodslag, nog voor het oprapen lagen? Waar is de berichtgeving over de wederopbouw na een orkaan, of na een aardbeving, een cycloon?

Waarom vindt de pers afbraak interessanter dan opbouw? Slecht nieuws is snel, niet moeizaam, goedkoop, verwijst naar geen enkel doel of ideaal en dus gemakkelijker (meteen) “objectief” te belichten, gemakkelijk te begrijpen ook zonder achtergronden, junkfood for the mind.

Goed nieuws is niet: de treinen rijden op tijd, het verkeer tussen knooppunten kan ongehinderd doorrijden. Goed nieuws is niet: er verandert niets en het is niet gewelddadig. Goed nieuws vereist meer dan oppervlakkigheid, vereist diep gravende betrokkenheid. Het kost meer uitzendtijd en krantenkolommen om een goed nieuwsitem over te brengen, omdat het niet kan worden beschreven als incident. Goed nieuws kan alleen worden beschreven vanuit de context van de moeizame inspanningen en vanuit verwijzingen naar een doel dat nog moet worden bereikt.

Voor de kritische “objectieve” (lees: onbetrokken) journalist, achter het scherm van zijn tekstverwerker, zijn opschrijfblok of achter de lens van de camera, is het blijkbaar minder gemakkelijk om groei, ontwikkeling, het vallen en opstaan, of het zoeken naar orde in chaos te beschrijven. Oh ja, de pers beschrijft maar al te graag de mislukkingen, de crisissen en de fouten, maar geeft niet thuis als er moet worden bericht over (kleine) stapjes vooruit.

Wat is informatie eigenlijk? Informatie is datgene, dat ons gedrag verandert, de rest is ruis. Alleen datgene dat ons motiveert om iets te doen of te laten, is informatie. De informatie uit televisie en krant geeft ons vooral een gevoel van machteloosheid. Is dat de bedoeling? En zo niet, waarom veranderen de makers van het nieuws dan hun attitude niet?

Wat ons motiveert tot handelen is het vermijden van pijn. Onze eigen pijn, niet de pijn van anderen, pijn waarmee we ons kunnen identificeren, niet de pijn van abstracte massa's ver weg. De pers zou over ver weg dus goed nieuws en successen moeten verhalen, en alleen slecht nieuws moeten brengen over die dingen die we ook kunnen beïnvloeden. Opvallend is, dat pers precies de omgekeerde normen hanteert, die kenmerkend zijn voor propagandadoeleinden: slecht nieuws over de boze wereld buiten ons gelukkig wereldje (den aan de lange rijen voor de winkels in de voormalige Oostbloklanden, maar niet de lange rijen voor de kassa's in onze onderbezette supermarkten) en goed nieuws over de wereld dichtbij: de economie gaat weer vooruit; enkele tienden van procenten beter dan in hetzelfde kwartaal van het vorige jaar!

De wereld, zoals die ons door krant en TV wordt voorgespiegeld, lijkt vooral afbraak, geweld, gruwelijkheden. Niemand, waar ook, durft nog de straat op en blijft daarom maar binnen, veilig bij het slechte nieuws van de krant en de TV, waar wordt bevestigd dat we beter binnen kunnen blijven. Stel dat we zouden proberen om iets op te bouwen, dan wordt het immers toch weer afgebroken, niet? Dus waarom zouden we nog?

Is het misschien informatie voor de nieuwsmakers, dat 85% van de mensen vraagt om meer hoopvol nieuws, en dat slechts 12% dat niet nodig vindt (enquête van Ikon-TV, in 1994)? Hoe gaan de nieuwsmakers hun gedrag veranderen op basis van dit nieuws? Of erkennen ze er de nieuwswaarde niet van? Of blijven ze liever eenzijdig slecht nieuws brengen en dus liegen en roddelen?

3.
Opgelet, niet alleen in de media of in wetenschappelijke kringen, maar ook in bedrijven heerst er een terreurregime. Manipulatie en controle van informatie en van mensen door de leiding zijn er de regel, samen met heel wat “window dressing” en het verspreiden van onjuiste gegevens, intern en extern. Management via angst en leugens.

Ik troost mezelf bij de gedachte dat zo’n situaties niet kunnen blijven duren. Medewerkers hebben dit door, worden er gedegouteerd van en verlaten de organisatie of raken gedemotiveerd, “klanten” haken af. Wat men krampachtig probeert te verbergen of verhullen, zal ooit wel aan het licht komen of uitlekken. Dergelijke organisaties zijn op termijn gedoemd om te verdwijnen. Want openheid, transparantie en ethiek zijn even essentiële voorwaarden voor blijvend succes als deskundige medewerkers. Ik hoop hardnekkig dat enkelingen (zonderlingen) voor klokkenluider zullen spelen en de vuile was (het gesjoemel dus) naar buiten zullen brengen. Wellicht droom ik. Want de angst regeert.

We leven in een tijd van “vijanddenken”. We leven ook in een tijd dat de leugen ontmaskerd dient te worden om een transformatie naar vrede op deze planeet te realiseren. Deze vrede wordt momenteel nog louter afgedwongen door middel van machtsvertoon en het wordt steeds evidenter dat dit de weg niet is.

Ken jij jezelf en kun je tegen jezelf zeggen hoe vaak per dag je een leugentje om eigen bestwil hanteert? Is het 10 keer of misschien wel 100 als je jezelf (nog) beter observeert? Wat zijn die leugentjes meer dan je uit benarde situaties redden en/of een individuele overlevingsdrift? Wat is een leugen? Je zult direct zeggen dat een leugen onwaarheid verkondigen is. En wat te denken van een halve waarheid? Is dat ook geen leugen? Indien een halve waarheid een leugen is, dan liegt iedereen dat het gedrukt staat! Want je moet het met mij eens zijn dat niemand de waarheid in pacht heeft. Toch moet ergens de waarheid te vinden zijn. Men zegt van de Bijbel dat het een waarheidsboek is, maar dan zou die waarheid vele gezichten hebben en minstens zo veel als er geloofsovertuigingen zijn!

Is “waar” een abstractie, waar niet aan te tornen valt? Ongetwijfeld ken je het verhaaltje over God, die zich een veilig plekje zocht tegen de boze mensenwereld. De diepste zeeën en de hoogste bergen waren niet veilig genoeg. Zelfs de maan en andere planeten zouden de mensen gaan onderzoeken. Zo besloot hij zich uiteindelijk te verbergen in de mens zelf, wetende dat onze ogen slechts van ons afzien. Hij verstopte zich in het diepe weten, dat door het denken zou worden uitgeschakeld. Hij noemde de mens voor wie hij zich verstopte, zijn rechterhand Lucifer. Lucifer wordt echter in één adem genoemd met de Duivel of Satan.

In de Kerk (plaats én instituut) waar mensen God vereren, die in ons diepe weten schuilt, noemen ze de Duivel de Tweedrachtzaaier. Wat is de mens met zijn denken in termen van goed of kwaad meer of minder dan deze tweedrachtzaaier? Is het toeval dat ik, zoekend naar de oorzaak van ons lijden, het denken als oorzaak vond en dat dit bij de mens zo uitgesproken is, omdat de brug tussen denken en weten is dichtgeslibd? Het is ook geen toeval dat wij niet meer bij dat weten kunnen komen en dus niet meer weten dat dit het veiligste plekje voor God is.

In de nalatenschappen van de Oude Wijsheid van weleer (ik spreek over zo’n 6000 jaar geleden) werd alles onderverdeeld in yin en yang. Het yin vertegenwoordigde het diepe weten en het yang het egocentrisch denken. Het yin was de perfectie en/of de waarheid, waaraan niet te tornen viel. Het yang vertegenwoordigde de imperfectie en/of het gekonkel met de waarheid. Wat is konkelen met de waarheid anders dan een leugentje om bestwil?

Het denken is een proces dat door de eeuwen heen een grote evolutie heeft doorgemaakt. Zonder direct in te gaan op het fenomeen dat dit van vader op zoon en van moeder op dochter werd overgedragen, betekent dit dat wij als mensen steeds meer groeiden naar de imperfectie en/of het konkelen met de waarheid. Dit betekent bovendien dat “weldenkers” uit deze samenleving meer liegen en/of konkelen met de waarheid dan minder “weldenkenden”. Met andere woorden: wij worden geregeerd en gecommandeerd door de grootste leugenaars, die de wereld rijk is. Dáár en dáár alleen ligt het immense probleem van deze wereld, die nu dreigt naar de donder te gaan.

Dat deze superleugenaars moeilijk te vangen zijn en hun straf sowieso ontlopen, komt door het feit dat zij spreken en handelen namens een papieren systeem, wat zij ons door verlakkerij en/of brainwash hebben afgedwongen. Met andere woorden: ze zijn niet alleen de grootste leugenaars, maar dragen zelfs geen verantwoording voor hun daden.

Deze mateloze censuur die leugenaars in hun onverantwoord handelen beschermt, is een doorn in veler ogen. Dat hier steeds meer oppositie tegen komt, is dan ook enkel toe te juichen. Maar laten wij één ding voor ogen blijven houden: als het erop aan komt, liegen we allemaal.

In de Bijbel staat: “Zij die oordelen zullen veroordeeld worden” en “Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen.” Ook zegt de Bijbel: “Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel.” Maar tot die tijd is het wel de leugen die regeert! Zo waarheidsgetrouw mogelijk.

Tik het woord “leugen” in bij Google (iedereen kan tegenwoordig aan research doen dankzij Google!) en je stuit op een aantal aardige feiten.

Via de site van de Wereldomroep stuit je op een aardig artikel over “leugendeskundige” Aldert Vrij. Hij is hoofddocent aan de universiteit van Portsmouth (Engeland) en doet sinds 1988 onderzoek naar liegen. Hierover schreef hij het boek De psychologie van de leugenaar. “Engeltjes bestaan niet,” is zijn conclusie. “Iedereen liegt, zelfs mensen die bij hoog en laag volhouden dat ze niet liegen.” Iedereen liegt. Maar liefst twee keer per dag, blijkt uit zijn onderzoek. Alleen willen we het liever niet weten, want liegen doe je niet. Hoe zit het dan met die kleine leugentjes om bestwil, dat verdoezelen van de waarheid, het weglaten van feitjes of de werkelijkheid mooier maken dan ze is? Driekwart van alle onwaarheden bestaat uit dit soort “sociale leugens” en wordt geaccepteerd. “Het glijmiddel van onze maatschappij,” noemt leugendeskundige Aldert Vrij ze.

Vroeger kon je als persoon of bedrijf nog wegkomen met een leugen, maar de kans dat het nu uitkomt is veel groter geworden. De media zijn machtiger geworden en zitten, onder druk van de concurrentie, boven op het nieuws. Alles wordt uitgeplozen, want een primeur is handel geworden. Daarnaast is de consument/burger ook mondiger geworden, hij/zij opent gewoon even een protestsite en begint een emailactie. En ja, de media zorgen ervoor dat je het idee krijgt beter te zijn geïnformeerd.

De situatie is duidelijk: je kunt je als “merk” geen leugen meer veroorloven en de toekomst behoort aan eerlijke bedrijven die transparant opereren. Want niet de misdaad loont, maar de waarheid.

4.
“Het gaat beter met de wereld dan ze zeggen.”
Wetenschappelijke feiten tonen dit aan.

Voorbeelden.
- De lucht is in de loop van de tijd schoner geworden. Door het gebruik van aardgas in plaats van steenkool is de luchtvervuiling nog maar een fractie van in de jaren ‘70.
- Ook de hoeveelheid fijn stof in de lucht (nu regelmatig in het nieuws) is niet te vergelijken met vroeger. Een Britse onderzoeker heeft berekend dat we momenteel nog maar 1% fijn stof hebben t.o.v. vorige eeuwen. Ook weer omdat we geen steenkool meer stoken.
- We werken gemiddeld nog maar 17 uur per week! Honderd jaar geleden was dat nog 60 uur per week.
- De afgelopen eeuw is er 50% bos bijgekomen.

Dat klinkt inderdaad allemaal niet slecht! Waarom horen we deze feiten dan nooit? Simpel: slecht nieuws verkoopt, goed nieuws niet. Er zijn natuurlijk heel wat groepen en instanties die er baat bij hebben zoveel mogelijk slecht nieuws te verspreiden. Subsidies, budgetten, arbeidsplaatsen zijn in het geding en teveel goed nieuws is natuurlijk niet de bedoeling. Stel je voor dat mensen erachter komen dat je als “vereniging” geen bestaansrecht meer hebt!

“Bomen schaden het milieu.” De journalisten hadden een pakkende kop en de Groenen hadden een week werk om alles in het juiste perspectief te plaatsen. De onderzoeker die in het wetenschappelijke tijdschrift “Nature” dit had verklaard, repte zich om zijn uitspraak recht te zetten. “Ja, planten kunnen methaan (een broeikasgas) afgeven, maar het opname effect van C0² is 50 x sterker!” Bomen blijven dus goed voor het milieu. Dat is geen nieuws, maar wel de waarheid.

Volgens een publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift “Nature” nemen bomen niet alleen C0² op, maar produceren ze ook methaan (CH4). Dat is een sterker broeikasgas dan C0². Dat kan misschien waar zijn, maar bossen leggen hoe dan ook C0² vast. Het kan dus betekenen dat we veeleer veel meer dan minder bossen moeten aanplanten.

Het aanplanten van bossen zou echter minder effectief zijn dan we dachten, maar we moeten de methaanproductie niet groter maken dat zij is. Dit onderzoek geeft een verklaring voor iets dat we vroeger niet begrepen: op satellietbeelden zien wij dat erboven de tropische regenwouden relatief veel methaan in de atmosfeer zit. De uitkomsten van dit onderzoek vormen het laatste puzzelstukje. Ze kunnen de voorspellingen van het klimaat minder onzeker maken. Het effect van methaan is echter beperkt. Het totale aandeel van methaan in het broeikaseffect is slechts 20%, drie keer minder dan het aandeel van C0². Bovendien gaat het bij de emissie van methaan door bossen om slechts 1/3de van de totale emissie van methaan.

Na de publicatie in “Nature” kwamen andere onderzoekers tot de conclusie dat het planten van bossen niet averechts werkt, maar wel dat het effect van aanplanten met ongeveer 10% wordt gedempt. Bosgebieden die volgens de oude berekeningen nog zorgden voor 10 miljoen ton minder broeikasgassen, zullen voortaan in de boeken worden opgegeven met 9 miljoen ton minder.

Die 10% moet je zien als een orde van grootte, die vooral afhankelijk is van het soort bossen. Het dempende effect van de productie van methaan zal in tropische bossen groter zijn dan in de bossen in noordelijke streken. Hoe dan ook, met de uitkomsten van dit onderzoek zal moeten worden rekening gehouden bij de onderhandelingen over klimaatbeleid op langere termijn. Andere maatregelen dan het aanplanten van bossen worden door dit onderzoek natuurlijk relatief aantrekkelijker.

Uiteraard moeten wij verder maatregelen nemen tegen het broeikaseffect. We moeten echter voorzichtig zijn met de inzet van bossen als maatregel tegen het broeikaseffect. Er zitten altijd risico’s bij het aanplanten van bossen als maatregel, want bossen kunnen ook weer gekapt worden.

Het Wereld Natuur Fonds (WNF) wijst erop dat volgens het “Nature” onderzoek de methaanproductie niet zó groot is, dat het de positieve werking van het vastleggen van C0² door bossen overtreft. Daarmee blijft de positieve werking van bossen op de hoeveelheid broeikasgassen onverminderd belangrijk. Anderzijds valt het klimaatprobleem niet op te lossen door alleen het aanplanten van bossen. De echte oplossing van het klimaatprobleem ligt in het investeren in schone energie.
Het totale aandeel van methaan in het broeikaseffect is slechts 20%

5.
De media schuwden na “Eleven September” de grote woorden niet: “Dit was een aanval op het hart van onze Westerse beschaving. Dit kon niet ongestraft blijven. We zouden terug slaan.” In heel het Westen maakten de media ons rijp voor de “Oorlog tegen de Terreur”. De politiek was zich bewust van het belang van de media. Ze schakelde overal waar het kon de media in voor hun eigen agenda's.

Een journalistieke wet wil dat de aandacht voor een ramp wordt bepaald door het aantal slachtoffers gedeeld door de afstand. Afstand is niet alleen de fysieke afstand tussen ons en de slachtoffers, maar ook de psychologische afstand. Het verlies van een naaste doet nu eenmaal meer pijn dan de dood van een onbekende in een ver land.
Die journalistieke wet plus de politieke lotsverbondenheid en culturele verwantschap tussen Europa en Amerika maakten dat "11 september 2001" op ons netvlies gegrift blijft. Die dag stortten drie gekaapte vliegtuigen zich op gebouwen in New York en Washington. De beelden van de instortende Twin Towers gingen “life” de wereld rond. Ondanks het feit dat we op CNN bijna geen dode New Yorker te zien kregen, leefden we van minuut tot minuut met de getroffen Amerikaanse stadsbewoners mee.

Laten we even een “evaluatie” maken van de “grote woorden-politiek”.
Elke dag sterven er wereldwijd naar schatting 36.000 kinderen door honger en ondervoeding. Elke dag worden bloedige maar vergeten (burger)oorlogen uitgevochten in landen zoals in Congo (onze ex-kolonie). In Centraal Afrika alleen al vielen de jongste jaren meer dan drie miljoen doden, maar voor hen laten we onze slaap niet. De TV brengt er nauwelijks beelden van. De Congolese “lijken” lijken ook zo ver van hier. Hun dood is voor onze beschaving geen enkele bedreiging. Naar Congo gaan we niet werken of zonnen en de moordenaars die ginder actief zijn, werken voor de lokale slachtmarkt.
Vraag is wie bepaalt voor welke gebeurtenissen de formule van de extranieuwsuitzending wordt toegepast?

Een ander voorbeeld is Vietnam. In de jaren ‘60 werd heftig gedemonstreerd tegen de Vietnamoorlog; de media bleven echter voorzichtig om het Witte Huis niet te shocken. De oorlog duurde wel jaren en vaak hoor je nu dat de Amerikanen de Vietnamoorlog op de tv verloren hebben. Dat zou hun geen tweede keer overkomen. Denk aan de eerste Golfoorlog. Dat was er al één van enorme censuur. Ook van de oorlog in Afghanistan kregen we nauwelijks iets te zien.

De terroristen die op "11 september" toesloegen, wisten echter maar al te goed hoe zij de Westerse media moesten bespelen. De aanslag werd live door CNN uitgezonden en de terroristen lieten de vijandelijke media opdraaien voor de kosten van hun mondiale propaganda. Bovendien maakten zij de Amerikanen belachelijk door hun aanslag te ensceneren als een panoramisch spektakel. Door 's morgens toe te slaan zorgden zij ook nog voor een dagvullend TV-prograrnma.

De standpunten van de vredesbeweging(en) moest je in het begin zoeken op Internet of in “Solidair” (links weekblad). Toegegeven dat later ook “De Morgen” op de voorpagina erop wees dat de “vredelievende” standpunten in de media niet aan bod kwamen. Of toch té weinig. “De Morgen” had het wel over de Amerikaanse vredesbeweging.
Het viel overigens ook op hoeveel buitenlandse kopij er in onze kranten kwam, waardoor wij een buitenlandse bril opgezet kregen.

Wat is goed verkopend nieuws? Het belangrijkste criterium is dat de klant het nieuws weet te waarderen. Met als gevolg dat bestaande gevoelens van onbegrip jegens andere bevolkingsgroepen extra in de verf worden gezet. Of niet soms?
We worden ook overstelpt met “goed verkopende” berichten en programma’s over biologische en chemische wapens. Werd jaren geleden al niet het kapen van vliegtuigen in de hand gewerkt door de sensatieberichtgeving erover? Daardoor konden kapers zich wereldwijd in het nieuws werken. Vliegtuigkapers voerden via de TV “raids” uit op ons bewustzijn. De zelfmoordpiloten van "11 september" deden net hetzelfde. De terroristen weten sinds Vietnam dat je de televisie nodig hebt, als je de hele Westerse beschaving wilt raken.

De media hebben na de aanslagen van "11 september" de oorlogslogica even hard ondersteund als de militairen. Ze lieten allemaal dezelfde klok horen: de aanslagen waren een aanval op het Vrije Westen en dus moest het hele Vrije Westen terugslaan.

Vermits de kijkcijfers de reclame inkomsten bepalen wordt “spannend nieuws” (over oorlog, terreur en andere rampen) haast levensnoodzakelijk voor commerciële omroepen die zich in nieuwsvoorziening specialiseren. CNN bloeide op dankzij terreur en oorlog. Zou de zender er dan niet alles aan doen om de oorlogstoestand zo lang mogelijk te rekken?
En er is niet enkel CNN. Over heel de wereld namen omroepen elementen van CNN over. Zelfs regionale zenders spiegelden zich aan de omroep.
Ook het (gecommercialiseerde) Arabische Al Jazeera is in hetzelfde bedje ziek als CNN. Al Jazeera haalt heel controversiële figuren (fundamentalisten, oorlogsstokers... ) in de studio.

Conclusies.
1. Een eerste conclusie is dat kritische stemmen het vooral meteen na de aanslagen moeilijk hebben in de media. Door de overkill aan emotionaliteit wordt de rationele dwarsliggerij buitenspel gezet (niet in vredestijd).
2. Nu er steeds meer berichten uit de V.S. en Groot Brittannië komen over hoe de autoriteiten journalisten tegenwerken, is het ook bij ons oppassen voor nieuwe vormen van censuur.
3. In de geschreven pers ontstaat er nauwelijks enig debat over de rol die de media spelen. Dat een debat niet op gang komt de avond zelf, is normaal. Een wetenschapper moet afstand nemen. Maar na pakweg een maand moet hij/zij toch in de mot hebben wat er gaande is en zijn/haar stem laten horen. Waarom gebeurt dit zo weinig?
4. Ook op de Vlaamse televisie is er ook nauwelijks kritiek zicht of hoorbaar over het eigen reilen en zeilen. Daar waar zo’n kritiek nochtans perfect kan. Op de Waalse TV loopt er wel een programma waarin kijkers hun klachten over de omroep kunnen uiten.
5. Door hun oorlogszuchtige taal hebben de media de stemming onder de bevolking mee doen evolueren naar een opstelling “pro” Amerikaanse “vergeldingsaanvallen”. In plaats van een genuanceerder beeld op te hangen.
6. Opmerkelijk is ook dat de media die zogezegd de “publieke opinie” volgen, die publieke opinie niet volgen in haar angst voor nieuwe aanvallen van terroristen als gevolg van het militaire optreden van het Westen.
7. Ik stel vast dat ondanks de berichten dat de “strijd tegen de terreur” geen strijd tegen “de islam” is, de Vlaamse media door hun fixatie op “moslimterroristen”, de angst voor en de haat tegen al wat met de islam te maken heeft, in de hand werken.
8. Tenslotte wil ik opmerken dat de media door hun zucht naar kijk en leescijfers en dus naar sensatie, het binnenlands terrorisme stimuleren.

Wie troost zoekt, kan naar de eerste helft van de vorige eeuw kijken. Met twee wereldoorlogen en een holocaust behoort die tijd tot de donkerste periodes uit de geschiedenis. Maar nadien volgde (in het Westen toch) een lange periode van vrede.
Niemand kan de toekomst voorspellen. Hoe die zich ontwikkelt, zal altijd een kwestie van mensenwerk zijn. Belangrijk daarbij is het verenigingsleven, met al de varianten aan vrijwilligerschap die het bevat. Dat verenigingsleven is voedingsbodem én oplossing voor de verzuring van de samenleving.
De vraag die ik mij stel is: “Kunnen wij in Vlaanderen niet een soort van Bond Beter Mediagebruik oprichten?”
Daar het TV-kijken een passieve gelegenheid is waar je moeilijk mensen actief kunt rond verenigen, zou de BBM veeleer een “ontmoetingsforum” moeten zijn, zoals de Bond Beter Leefmilieu voor de milieubewegingen.

Thierry Deleu