Met vlagen komt de onderwijsmens in mij weer naar boven. In een vorig leven was ik directeur secundair onderwijs en in de laatste vier jaar van mijn carrière resp. hoofdmedewerker en kabinetsattaché van Vlaams minister van Onderwijs Luc Van den Bossche en Eddy Baldewijns. In beide functies kwam ik geregeld in contact met leerplannen, jaarprogramma’s en eindtermen. Ook toen stelde ik vast dat "cultuur en onderwijs" stiefmoederlijk werd behandeld. Misschien was/is het een foute perceptie.
Thierry Deleu
Uitzonderlijk geef ik deze rubriek een onverwachte wending en plaats "cultuur en onderwijs" ter discussie.
"Cultuur laat zich niet onderwijzen," beweren sommigen. Zij zou het resultaat zijn van een passie of van (louter) eigenbelang en zich bewegen aan de rand van het leven. Raar maar waar.
Toch moet op school de leerkracht bijzonder alert zijn voor de tekorten van de leerlingen op dit (culturele) domein. Ik besef dat het niet gemakkelijk is om een algemene culturele vaardigheid bij de scholieren aan te kweken.
Soms brengt hun non-interesse de leerkracht tot wanhoop. Indien kinderen geen wiskundige aanleg hebben, zegt de klassenraad: “De leerling kan het niet, maar hij/zij is wel knap voor talen.” De leraars evalueren de gaven en de tekorten van hun leerlingen en drukken hun appreciatie uit voor wat de leerling kan. Maar dit is lang niet (meer) voldoende: in de ontvoogde leefwereld van het kind moeten wij ook eisen (veeleer verlangen, lees hopen) dat de jongens en meisjes in de klas ook cultureel geïnteresseerd worden. Zij moeten op zijn minst van kinds af aan noties hebben van “menselijkheid” en “kunst” en enkele namen kunnen citeren van mannen en vrouwen die menselijkheid uitdragen en van kunstenaars.
Later moeten zij kunnen onderscheiden. Nieuwsgierig zijn naar wat hen omringt, naar wat er gebeurt rondom hen en kunnen argumenteren waarom zij ontroerd worden, geprikkeld, geënthousiasmeerd door mensen en wat die doen. Zij moeten de actualiteit volgen, politiek, literatuur, film, kunst, niet alleen sport.
Ik vraag mij af, of het onderwijs niet beter en intensiever aandacht zou moeten besteden aan de geschiedenis, politieke, literatuur- en kunstgeschiedenis vanaf de tweede graad van het secundair onderwijs.
Ik doe een poging om een kader te creëren voor cultureel onderwijs (daarbij vergeet ik niet dat "cultuur zich niet laat onderwijzen" zoals klassieke leerpakketten). De "leerstof" wordt "besproken" in de vier jaar van het hoger secundair onderwijs.
Eerste pakket ("Moderne Tijden"):
Wat is filosofie - wat wil de filosofie bereiken? Wat leren wij uit de geschiedenis over de economie, de moraal en beide? Hoe relateren doctrines of theorieën zich tot elkaar (b.v. het determinisme, fatalisme, jansenisme)? Is kennis beperkt, technologisch, intellectueel? Wat betekent wetenschap voor de mens (b.v. de geneeskunde)? Wanneer is een wetenschappelijke theorie juist of wanneer kan zij als ‘waar’ worden aanvaard? Hoe werkt de geometrie? Hoe bepaalt de weerman het weer? Is democratie de beste bestuursvorm? Wat is legaal en niet legaal? Hoe gaat men om met illegaliteit? Kunnen enkel de mensen spreken of hebben dieren ook een taal? Hoe ziet er volgens u het ideaal wereldbeeld uit? Wanneer spreekt men van logisch denken?
In dit eerste pakket kunnen volgende namen en begrippen voorkomen:
Pythagoras, Socrates, de rede(nering), de taal, goed en kwaad, waarheid, dialoog, Shakespeare, evolutie(leer), perfectie, doelgerichtheid, Hegel, determinisme, jansenisme (Blaise Pascal), voorbestemming, fatalisme, scepsis, onzekerheid, onbegrensde kennis, Kant, Copernicus, de wetenschap(smens), de sociologie, de economie, Karl Marx, Sigmund Freud, klassenstrijd, Nietzsche, David Hume, de waarschijnlijkheidstheorie, Descartes, Spinoza, tijd en duur, Einstein, Newton, Montesquieu, Rousseau, scheiding der machten, Sofocles, onderscheid tussen teken en signaal, symbolen, syllogisme, Thomas van Aquino, Bertrand Russell.
Tweede pakket.
Dit pakket omvat het omschrijven en verklaren van religieuze passages waarvan de kennis bijdraagt tot een gedegen interpretatie van literaire teksten, beelden en spreekwoorden, mythes en legenden. Dit pakket wordt aangeduid als "Oude Tijden".
Figuren uit de mythologie. Wat is een narcist? Wat is het verband tussen Prometheus en kunst? Sisyfus en arbeid? De betekenis van Cupido toen en nu. Wat is een Oedipuscomplex (psychoanalyse, psychiatrie, psychologie)? Tantaluskwelling? Het Oud Testament (de zondeval, Caïn, Salomon, Babel, het Gouden Kalf). Het Nieuw Testament (Damascus, "de barmhartige Samaritaan", "Geef Caesar wat Caesar toekomt", de vader-zoonverhouding (de verloren zoon), de steniging, Pilatus ("wast zijn handen in onschuld"), Pinksteren. Boeddhisme. Hindoeïsme.
In dit tweede pakket kunnen volgende namen en begrippen voorkomen:
Narcisme, egoïsme, egocentrisme, onwetendheid, Albert Camus, de menselijkheid, existentie en absurditeit, liefdesrelaties, het vertrouwen, Paul Claudel, incest, primaire behoeften (honger, dorst), de list, de intelligentie, de eindbestemming, de zondeval, de rol van de vrouw (serpent, verleiding, heks), Vladimir Jankelevitch, schuld en boete, de broedermoord, criminaliteit, agressie, geweld, neutraliteit, rechtvaardigheidsgevoel, rivaliteit (tussen God en mens, mensen onder elkaar), veeltaligheid, multiculturaliteit, macht en geld, spiritualiteit, barmhartigheid, scheiding der machten, waarden en normen, motivatie, onverschilligheid, Kerk en Staat, verantwoordelijkheid, erfelijkheid, culten en sekten, kasten, status.
Derde pakket.
Dit pakket omvat de grote "Kunststromingen".
Het surrealisme. De Ranaissance. Het impressionisme. De non-figuratieve kunst. Het symbolisme. Is kunst altijd toegankelijk? Decadentie. Kunst in de prehistorie. Conceptuele kunst. Romaanse en gotische kunst.
In dit derde pakket kunnen volgende namen en begrippen voorkomen:
André Breton, provoceren, dadaïsme, Paul Eluard, Louis Aragon, Salvador Dali, René Magritte, Luis Buñuel, humanisme, classicisme, Michelangelo, Raphaël, Edouard Manet, Cézanne, Monet, licht en kleur, het perspectief, clair-obscur, realisme, Mondriaan, Kandinsky, symbolen, de Chardin, Nicolas Poussin, geometrische constructies, Plato, inspiratiebronnen, Marcel Duchamp Joseph Beuys, grottekeningen, beelden (het naakt), Kant, universele schoonheid, de boodschap, technische innovatie, artistieke opbloei, techniek en schoonheid, kathedralen, glas-in-lood(ramen).
Vierde pakket.
Dit pakket omvat de grote "Literaire stromingen".
Romantisme. Classicisme. Klassiek vs. Modern, Klassiek vs. Romantisme. De troubadours. "La poésie pure". De tragedie. "Kunst om de Kunst". De nouveau-roman. Het toneel. De politieroman.
In dit vierde pakket kunnen volgende namen en begrippen voorkomen:
De wonderen van de natuur, romantisme vs. de verlichting, natuurelementen, Middeleeuwen, ridderroman, Walter Scott, Victor Hugo, Alexandre Dumas, melancholie, Baudelaire, Boileau, tragedie, komedie, eenheid van plaats, actie en tijd, Corneille, Molière, Racine, de fabels, La Fontaine, vrijheid van creatie, Stendhal, de troubadours en de liefde, "poésie pure", Rimbaud, dichterlijke vrijheid, Paul Verlaine, metriek, ritme, klank, kleur, de fataliteit, de godenverering, humanisme vs. bovenmenselijke krachten, het (trieste) lot, Flaubert, Gautier, het schoonheidsideaal, Balzac, Zola, Marcel Proust, liefde voor detail, psychologische roman, het Laatste Oordeel, Ionesco, de dood, Samuel Beckett, Edgard Allan Poe, onderzoek, Arthur Conan Doyle, Agatha Christie.€
Vijfde pakket.
Dit pakket wordt aangeduid met "Begrippen en Figuren". Dit pakket kan worden verdeeld over de vier jaren van het hoger secundair en is dus complementair.
Angst (Kierkegaard). Dialectiek. Epicurisme. Hermeneutiek. Machiavelli. Stoïcisme. De ratio (rede-redenering).
In dit vijfde aanvullende pakket kunnen volgende namen en begrippen voorkomen:
Angst, Sören Kierkegaard, Heidegger, gestuurd en vrij onderzoek, diversiteit van ideeën, ethiek, epicurist, onbegrensd genieten van het leven, innerlijke rust, atomenleer, de interpretatie, literair vs. ratio, allegorisch, religieus, mythisch, Rabelais, Socratische methode
(vraag-en-antwoord), gaven en gebreken (erfelijkheid), politieke stabiliteit, welvaart, welzijn (welbehagen), orde, naastenliefde, onderscheidingsvermogen, het (nood)lot, toeval vs. voorbestemd, Diogenes, Socrates, Plato, Aristoteles, de christelijke traditie, Descartes, Spinoza, Locke, Voltaire, Kant, Fichte, Schelling, Hegel, Wittgenstein, Don Juan, Don Quichotte, atheïsme, vrijheid van denken, vrijheid vs. orde, Casanova, Cervantes, de antiridder, lachwekkende helden, dromen, de vrek, de bourgeois, de misantroop, de huichelaar.
Ik besef goed dat verschillende thema’s, begrippen, leringen, figuren, aan bod (kunnen) komen in de meeste vakken. Het voordeel van een leergang "cultuur" is echter een opwaardering, een compacte presentatie, overzichtelijkheid, gestuurde vorming. Indien de leergang "cultuur" niet wordt aangeboden - desnoods facultatief -, komen wij in een latente situatie van "de klok en de klepel", zoals literatuur (literatuurgeschiedenis) ook niet automatisch leidt tot lezen.
Neen, algemene cultuur is geen vernislaagje dat je legt rondom "onwetendheid" of "beperkte kennis". Integendeel, een leergang "cultuur" is noodzakelijk om de samenleving te kunnen begrijpen. En inzicht leidt tot uitzicht!
Samengevat: een leergang "cultuur" omvat vijf leerpakketten (vier + 1 aanvullend): filosofie, mythes en religies, esthetiek, literatuur en ideeën & figuren. Elk pakket, elk deel begint met een multiplechoicetest waardoor kennis wordt gemeten. Via de antwoorden wordt dieper ingegaan op "cultuur".
Uiteraard zal dit voorstel tot leergang "cultuur" aanleiding geven tot discussie. Is dit niet de bedoeling?
Mag ik er jou aan herinneren, lezer, dat "algemene cultuur" (ook wel "culturele ontwikkeling" of "algemene ontwikkeling" genoemd) geen laagje vernis is om ons te onderscheiden van anderen, om mee uit te pakken in een gesprek met vrienden. Integendeel: "cultuur" is noodzakelijk om de samenleving beter te begrijpen. Niet alleen voor de studenten is een leergang "cultuur" (ik ben bang om dit een "vak" te noemen) belangrijk, maar ook voor iedereen die belang hecht aan zijn persoonlijke ontplooiing
Thierry Deleu
Geen opmerkingen:
Een reactie posten